Karadeniz bölgesinde dolaşırken gezdiğimiz her ilin her ilçenin bir kalesi ya da kalıntılarını gördükçe Samsun’un neden kalesi yok diye merak ederdik. Nihayet
Samsun’unun kökenini oluşturan ve 1192 yılında Danişmentliler döneminde inşa edilen tarihi Samsun Kalesinin surları,138 yıl sonra ortaya çıkmış. Samsun´da var olduğu söylenen ve akıbeti merak edilen tarihi Samsun Kalesi´nin surları, Büyükşehir Belediyesi´nin Büyük Camii etrafında yaptığı çalışmalar sırasında ortaya çıkmış. Danişmentliler tarafından yapılan ve deniz kıyısında bulunan tek kale olma özelliğini taşıyan tarihi kale, 2´nci Meşrutiyet döneminde tamamen kaybolmuş. Büyükşehir Belediyesi’nin Büyük Cami çevresinde yaptığı çalışmalar sırasında ortaya çıkan kale surları koruma altına alınmış durumda.
Evliya Çelebi 1640 yılında Samsun´u ziyareti esnasında bu kaleden ´Çevresi 5 bin adım 70 kulesi, 2 bin mazgallı ve kapısı ile leb-i deryada şadadı bina bir sengin abad idi´ diye bahsediyor. Samsun Kalesi 1869 yılındaki büyük Samsun yangınına kadar sağlam bedeni ve burçları, mazgalları yani bütün görkemiyle ayaktaydı" diye yazmış.
Osmanlı Hakimiyetine geçtikten sonra Samsun eski ticari önemini kaybederek XIX. yüzyıla kadar küçük bir iskele olarak kalmış. Bu dönemde Samsun iskelesi, Sinop Limanı'nın gölgesinde kalarak gelişme imkânı bulamamış. XVII. Yüzyılın başlarından itibaren deniz yoluyla gelen Kazakların saldırısına maruz kalan Samsun, bakımsız haldeki kalenin tamiri ve içine muhafız tayin edilmesi suretiyle emniyet altına alınmış.
Sayın Baki Sarısakal, tarihi kalenin Batı ve Doğu kapısı ile sahile açılan Kumkapı olmak üzere üç kapısı bulunduğunu belirterek, kale surlarının deniz tarafından 8 metre yüksekliğinde, karaya bakan kısımda ise sur yüksekliği 6 metre olduğunu belirtiyor. Kalenin deniz kıyısındaki sur duvarları dalgalara uzun süre dayanabilsin diye her 12 adımda bir yapılan mahmuzlarla güçlendirilmiş.
Samsun Kalesiyle ilgili eldeki tek fotoğraf (bir de kitabesi vardır) İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı'nın arşivinde aşağıdaki numaralarla kayıtlıdır.
Samsun Kalesi 90764/10
Samsun Kalesi-Kitabesi 90764/11
Kitabesi Osmanlı Bankası binası civarında bulunan Kum Kapı Kitabesinde şunlar yazılıydı. “Gazi ve Mücahitlerin meliki, Kafir ve Müşriklerin düşmanı Beyazıt Han oğlu Yüce Sultan Mehmet zamanında 813 yılında, Frenk kalesinin tahrip edilmesi (Allah’ın orayı yakmasından sonra) zeynü’l – Hâc ve’l-Haremeyn büyük Emir Timurtaş bey’e (Allah devletini devamlı kılsın) emredildi. Her kim o kalenin (frenk Kalesinin) imar edilmesine (yeniden yapılmasına) izin verir ve çaba sarfederse Allah’ın Melekleri ve İnsanların laneti onun üzerine olsun” Türkçeye çeviren; Yard. Doc.Dr. Recep GÜN, OMÜ İlahiyat Fakültesi
SAMSUN KALESİNİN AKİBETİ 1640 Yılında Samsun'u ziyaret eden Evliya Çelebi Samsun Kalesi Hakkında "...çevresi 5.000 adım, 70 kulesi, 2.000 mazgalı ve 4 kapısı ile leb-i derya da şeddadi bina bir sengin-âbâd idi" diye bahsetmektedir. Eserini 1648'de yazmaya başlayan bir diğer gezgin Katip Çelebi ise "Cami, Hamam ve Muhtasar bir Çarşıya sahip olan kalenin harap olduğunu" bildirmektedir. 1869 yılı Ağustos ayında bugünkü belediye binasının karşısında bulunan Haznedarzade Süleyman Paşa Medresesinde çıkan yangınla bir gecede kasabanın büyük bölümü yandı. Trabzon Valisi Esat muhlis Paşa kentin yeniden kurulması için girişimde bulundu. İsviçreli bir Fransız Mühendis davet edilerek bugünkü Samsun’un planı yapıldı. Bu İmar planının uygulanması ile ancak ¼’ü kalmış kale duvarları tamamen yıkıldı. Türk ulusunun emeğiyle deniz kıyısında kurulan ilk kale böylece ortadan kalktı. (KAYNAK:Baki SARISAKAL, Bir Kentin Tarihi SAMSUN)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder